Nguyễn Tấn Sang
Well-known member
Chìm đắm quá lâu trong thế giới ảo có thể thay đổi cách não bộ người dùng suy nghĩ và nhận thức về thế giới xung quanh.
Các thiết bị như Meta Quest 3, Quest Pro và Apple Vision Pro mới ra mắt gần đây đang thực sự mở ra một chân trời thiết bị công nghệ mới khi tạo ra các video "passthrough" – các video xuyên thấu. Kết hợp giữa các camera và cảm biến – các thiết bị che kín mắt này giúp người dùng vừa quan sát được thế giới xung quanh, vừa được đắm mình trong thế giới ảo cùng lúc.
Điều này, không may, có thể dẫn đến một số hậu quả rắc rối cho bộ não con người. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc đắm mình quá lâu trong thế giới thực tế ảo bao trùm có thể thay đổi cách chúng ta nhận thức thế giới – và lẫn nhau.
"Giờ đây, các công ty khuyến khích bạn dành nhiều giờ mỗi ngày trong đó," Jeremy Bailenson, giám đốc Phòng thí nghiệm Tương tác Con người Ảo tại Stanford, nói. "Có rất nhiều người, và họ đeo nó trong nhiều giờ. Mọi thứ đều được khuếch đại theo cấp số nhân."
Điều này có nghĩa là bộ não của chúng về ta sắp trải qua một thí nghiệm khổng lồ có quy mô toàn xã hội, có thể thay đổi cách chúng ta cảm nhận thế giới xung quanh và làm cho việc đồng thuận về thực tế trở nên khó khăn hơn.
Khi thế giới ảo và thực hòa trộn với nhau
Hậu quả ngắn hạn của thực tế ảo đã được chứng minh. Mọi người trong môi trường giả lập có xu hướng phán đoán sai về khoảng cách, cả khi ở xa cũng như gần. Điều này rất dễ hiểu: ngay cả trong vũ trụ 3 chiều của thực tế, khả năng xác định xa gần của con người cũng phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Trong môi trường ảo – với độ phân giải thấp hơn và hình ảnh 3D giả lập – mọi thứ sẽ càng trở nên tồi tệ hơn. Bạn nghĩ tay bạn ở chỗ nào đó, dù nó thực ra đang ở nơi khác – và hậu quả là bạn có thể lái một chiếc Honda Civic đâm xuyên qua siêu thị.
Chưa kể các vật thể trong kính cũng có thể bị biến dạng. Đó là hiện tượng biến dạng vật thể - vật thể bị méo mó, thay đổi kích thước, hình dạng hoặc màu sắc, đặc biệt khi bạn di chuyển đầu. Một video tái tạo không thể cạnh tranh với tốc độ xử lý và độ chính xác của mắt và não bạn.
Đội ngũ nghiên cứu đã mang theo kính thực tế ảo Vision Pro và Quest quanh khuôn viên trường đại học trong vài tuần, cố gắng thực hiện mọi hoạt động như họ vẫn làm nếu không có chúng (với một người hướng dẫn bên cạnh). Họ trải qua "bệnh say giả lập" - cảm giác buồn nôn, đau đầu, chóng mặt. Điều này thật lạ, bởi vì họ đều có kinh nghiệm với các loại kính thực tế ảo.
Và họ cảm nhận được các hậu quả về khoảng cách và biến dạng: nghĩ rằng nút thang máy xa tay hơn, hoặc gặp khó khăn khi đưa thức ăn lên miệng. Nhưng như bất kỳ ai, dần dần họ cũng thích nghi trở lại - bộ não và cơ bắp của họ học cách bù đắp cho cái nhìn mới về thế giới này.
Thực tế ảo: giải pháp hay thảm họa cho tương tác xã hội?
Mặc dù thích nghi với những thay đổi nhận thức có vẻ như là giải pháp, nhưng chưa đủ. Khi mọi người thích nghi với sự thay đổi cảm nhận trong thời gian đủ dài, thế giới thực bắt đầu trở nên sai lệch theo hướng ngược lại. Càng ở lâu trong thế giới ảo, những hậu quả về nhận thức càng kéo dài. Vì vậy, những người dành cả ngày làm việc trong Vision Pro có thể về nhà vào ban đêm với hệ thống ngắm bắn lệch lạc và cảm giác như say xỉn.
Meta Quest 3 và Apple Vision Pro
Chúng ta đều sống trong những "bong bóng nhận thức" riêng biệt. Mỗi người lại có ngưỡng cảm nhận cảm giác khác nhau: chúng ta nhìn thấy màu sắc, nghe âm thanh, và cảm nhận mùi với độ nhạy cảm khác nhau. Não bộ của chúng ta, được điều chỉnh độc đáo bởi gen và hàng trăm năm thay đổi thần kinh, xử lý tất cả những điều đó.
Dù vậy, chúng ta vẫn tìm được một số điểm chung nhất định. Có thể màu xanh của bạn khác biệt một chút so với màu xanh của tôi, nhưng chúng ta đều đồng ý rằng bầu trời là màu xanh. Có thể tôi ăn được ớt cay hơn bạn, nhưng chúng ta đều biết khi nào chúng ta đang ăn chúng.
Tuy nhiên, việc sử dụng liên tục các kính thực tế ảo có thể làm cho "bức tường" của những bong bóng cảm giác này trở nên dày đặc và khó vượt qua hơn, dẫn đến các bất đồng về thực tế vật lý và tư duy. Không chỉ tái tạo lại hiện thực, các kính VR AR còn thêm vào thế giới nhìn thấy của chúng ta những thứ không tồn tại với bất kỳ ai khác – những vật thể không phải khách quan – thậm chí còn có thể xóa bỏ chúng.
Điều này không chỉ dừng lại ở đó. "Những chiếc kính này không chỉ thêm thứ gì đó vào thế giới thực, chúng còn có thể xóa bỏ chúng," Bailenson nói. Anh nhận ra chức năng chỉnh sửa kỳ lạ của VR khi anh đang chơi một trò chơi trên Quest 3 mà "xóa bỏ" một phần của bức tường thực xung quanh anh và thay thế bằng một cảnh ảo. "Tôi đã làm việc với VR và AR một thời gian," anh nói, "và tôi chưa bao giờ thấy chức năng xóa bỏ nào hoạt động tốt đến như vậy."
Kính Meta Quest Pro với tính năng tương tự như Apple Vision Pro
Công nghệ này có khả năng thay đổi hoàn toàn cách chúng ta nhìn nhận và tương tác với thế giới xung quanh, từ việc "xóa bỏ" những người hoặc vật không mong muốn cho đến việc thay thế chúng bằng những hình ảnh hay cảnh quan yêu thích. Điều này dẫn đến một tình trạng mà mỗi người sống trong "ảo giác riêng biệt, và mất đi mặt bằng chung trong hiểu biết và trải nghiệm thế giới." Bailenson cho biết thêm.
Mối lo ngại thường thấy mỗi khi một công nghệ tiêu dùng mới xuất hiện
Phản ứng của Bailenson cũng là điều thường thấy: Mỗi khi có công nghệ tiêu dùng mới xuất hiện, mọi người thường có phản ứng giống nhau: lo lắng về tác động tiêu cực của nó, từ việc gây hại cho trẻ em, tạo ra sự phân tâm nguy hiểm, đến việc gây cô lập xã hội. Những lo lắng này từng được đặt ra cho iPhone, Walkman, và thậm chí là sách vở cách đây nửa thiên niên kỷ. Tuy nhiên, chúng ta luôn thích nghi với công nghệ mới.
Công nghệ video "xuyên thấu" mang lại khả năng thú vị như xem được cấu trúc thông tin ẩn của thế giới, từ bản dịch tự động đến hướng dẫn đi bộ; khả năng nhìn xuyên thấu khi lắp đồ nội thất, hoặc thậm chí mở rộng tầm nhìn vượt ra ngoài khả năng của mắt thường. Mặc dù có hạn chế, nhưng công nghệ này cũng mở ra những khả năng mới.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại không phải là công nghệ mà là mức độ chìm đắm của chúng ta trong nó. Chúng ta đã từng không lường trước hết quả của việc đưa hàng triệu người vào mạng xã hội không thể kiểm soát. Bây giờ, chúng ta đang tiến gần đến việc đưa hàng triệu người vào thế giới thực tế ảo với khả năng chỉnh sửa thực tại của riêng mình. Đây là lý do tại sao nghiên cứu về công nghệ xuyên thấu lại quan trọng. Trong khi chờ đợi, đừng quên thỉnh thoảng tháo chiếc kính Vision Pro ra, tránh biến mình thành "chuột bạch" với khả năng nhận thức không gian kém.
Các thiết bị như Meta Quest 3, Quest Pro và Apple Vision Pro mới ra mắt gần đây đang thực sự mở ra một chân trời thiết bị công nghệ mới khi tạo ra các video "passthrough" – các video xuyên thấu. Kết hợp giữa các camera và cảm biến – các thiết bị che kín mắt này giúp người dùng vừa quan sát được thế giới xung quanh, vừa được đắm mình trong thế giới ảo cùng lúc.
Điều này, không may, có thể dẫn đến một số hậu quả rắc rối cho bộ não con người. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng việc đắm mình quá lâu trong thế giới thực tế ảo bao trùm có thể thay đổi cách chúng ta nhận thức thế giới – và lẫn nhau.
"Giờ đây, các công ty khuyến khích bạn dành nhiều giờ mỗi ngày trong đó," Jeremy Bailenson, giám đốc Phòng thí nghiệm Tương tác Con người Ảo tại Stanford, nói. "Có rất nhiều người, và họ đeo nó trong nhiều giờ. Mọi thứ đều được khuếch đại theo cấp số nhân."
Điều này có nghĩa là bộ não của chúng về ta sắp trải qua một thí nghiệm khổng lồ có quy mô toàn xã hội, có thể thay đổi cách chúng ta cảm nhận thế giới xung quanh và làm cho việc đồng thuận về thực tế trở nên khó khăn hơn.
Khi thế giới ảo và thực hòa trộn với nhau
Hậu quả ngắn hạn của thực tế ảo đã được chứng minh. Mọi người trong môi trường giả lập có xu hướng phán đoán sai về khoảng cách, cả khi ở xa cũng như gần. Điều này rất dễ hiểu: ngay cả trong vũ trụ 3 chiều của thực tế, khả năng xác định xa gần của con người cũng phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau. Trong môi trường ảo – với độ phân giải thấp hơn và hình ảnh 3D giả lập – mọi thứ sẽ càng trở nên tồi tệ hơn. Bạn nghĩ tay bạn ở chỗ nào đó, dù nó thực ra đang ở nơi khác – và hậu quả là bạn có thể lái một chiếc Honda Civic đâm xuyên qua siêu thị.
Chưa kể các vật thể trong kính cũng có thể bị biến dạng. Đó là hiện tượng biến dạng vật thể - vật thể bị méo mó, thay đổi kích thước, hình dạng hoặc màu sắc, đặc biệt khi bạn di chuyển đầu. Một video tái tạo không thể cạnh tranh với tốc độ xử lý và độ chính xác của mắt và não bạn.
Đội ngũ nghiên cứu đã mang theo kính thực tế ảo Vision Pro và Quest quanh khuôn viên trường đại học trong vài tuần, cố gắng thực hiện mọi hoạt động như họ vẫn làm nếu không có chúng (với một người hướng dẫn bên cạnh). Họ trải qua "bệnh say giả lập" - cảm giác buồn nôn, đau đầu, chóng mặt. Điều này thật lạ, bởi vì họ đều có kinh nghiệm với các loại kính thực tế ảo.
Và họ cảm nhận được các hậu quả về khoảng cách và biến dạng: nghĩ rằng nút thang máy xa tay hơn, hoặc gặp khó khăn khi đưa thức ăn lên miệng. Nhưng như bất kỳ ai, dần dần họ cũng thích nghi trở lại - bộ não và cơ bắp của họ học cách bù đắp cho cái nhìn mới về thế giới này.
Thực tế ảo: giải pháp hay thảm họa cho tương tác xã hội?
Mặc dù thích nghi với những thay đổi nhận thức có vẻ như là giải pháp, nhưng chưa đủ. Khi mọi người thích nghi với sự thay đổi cảm nhận trong thời gian đủ dài, thế giới thực bắt đầu trở nên sai lệch theo hướng ngược lại. Càng ở lâu trong thế giới ảo, những hậu quả về nhận thức càng kéo dài. Vì vậy, những người dành cả ngày làm việc trong Vision Pro có thể về nhà vào ban đêm với hệ thống ngắm bắn lệch lạc và cảm giác như say xỉn.
Meta Quest 3 và Apple Vision Pro
Chúng ta đều sống trong những "bong bóng nhận thức" riêng biệt. Mỗi người lại có ngưỡng cảm nhận cảm giác khác nhau: chúng ta nhìn thấy màu sắc, nghe âm thanh, và cảm nhận mùi với độ nhạy cảm khác nhau. Não bộ của chúng ta, được điều chỉnh độc đáo bởi gen và hàng trăm năm thay đổi thần kinh, xử lý tất cả những điều đó.
Dù vậy, chúng ta vẫn tìm được một số điểm chung nhất định. Có thể màu xanh của bạn khác biệt một chút so với màu xanh của tôi, nhưng chúng ta đều đồng ý rằng bầu trời là màu xanh. Có thể tôi ăn được ớt cay hơn bạn, nhưng chúng ta đều biết khi nào chúng ta đang ăn chúng.
Tuy nhiên, việc sử dụng liên tục các kính thực tế ảo có thể làm cho "bức tường" của những bong bóng cảm giác này trở nên dày đặc và khó vượt qua hơn, dẫn đến các bất đồng về thực tế vật lý và tư duy. Không chỉ tái tạo lại hiện thực, các kính VR AR còn thêm vào thế giới nhìn thấy của chúng ta những thứ không tồn tại với bất kỳ ai khác – những vật thể không phải khách quan – thậm chí còn có thể xóa bỏ chúng.
Điều này không chỉ dừng lại ở đó. "Những chiếc kính này không chỉ thêm thứ gì đó vào thế giới thực, chúng còn có thể xóa bỏ chúng," Bailenson nói. Anh nhận ra chức năng chỉnh sửa kỳ lạ của VR khi anh đang chơi một trò chơi trên Quest 3 mà "xóa bỏ" một phần của bức tường thực xung quanh anh và thay thế bằng một cảnh ảo. "Tôi đã làm việc với VR và AR một thời gian," anh nói, "và tôi chưa bao giờ thấy chức năng xóa bỏ nào hoạt động tốt đến như vậy."
Kính Meta Quest Pro với tính năng tương tự như Apple Vision Pro
Công nghệ này có khả năng thay đổi hoàn toàn cách chúng ta nhìn nhận và tương tác với thế giới xung quanh, từ việc "xóa bỏ" những người hoặc vật không mong muốn cho đến việc thay thế chúng bằng những hình ảnh hay cảnh quan yêu thích. Điều này dẫn đến một tình trạng mà mỗi người sống trong "ảo giác riêng biệt, và mất đi mặt bằng chung trong hiểu biết và trải nghiệm thế giới." Bailenson cho biết thêm.
Mối lo ngại thường thấy mỗi khi một công nghệ tiêu dùng mới xuất hiện
Phản ứng của Bailenson cũng là điều thường thấy: Mỗi khi có công nghệ tiêu dùng mới xuất hiện, mọi người thường có phản ứng giống nhau: lo lắng về tác động tiêu cực của nó, từ việc gây hại cho trẻ em, tạo ra sự phân tâm nguy hiểm, đến việc gây cô lập xã hội. Những lo lắng này từng được đặt ra cho iPhone, Walkman, và thậm chí là sách vở cách đây nửa thiên niên kỷ. Tuy nhiên, chúng ta luôn thích nghi với công nghệ mới.
Công nghệ video "xuyên thấu" mang lại khả năng thú vị như xem được cấu trúc thông tin ẩn của thế giới, từ bản dịch tự động đến hướng dẫn đi bộ; khả năng nhìn xuyên thấu khi lắp đồ nội thất, hoặc thậm chí mở rộng tầm nhìn vượt ra ngoài khả năng của mắt thường. Mặc dù có hạn chế, nhưng công nghệ này cũng mở ra những khả năng mới.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại không phải là công nghệ mà là mức độ chìm đắm của chúng ta trong nó. Chúng ta đã từng không lường trước hết quả của việc đưa hàng triệu người vào mạng xã hội không thể kiểm soát. Bây giờ, chúng ta đang tiến gần đến việc đưa hàng triệu người vào thế giới thực tế ảo với khả năng chỉnh sửa thực tại của riêng mình. Đây là lý do tại sao nghiên cứu về công nghệ xuyên thấu lại quan trọng. Trong khi chờ đợi, đừng quên thỉnh thoảng tháo chiếc kính Vision Pro ra, tránh biến mình thành "chuột bạch" với khả năng nhận thức không gian kém.